09 MEI 2019

Vroege inzet behandeling overgewicht loont

Laila van der Heijden promoveerde 7 mei jl. aan Wageningen University & Research. Haar proefschrift 'Childhood obesity. Behind the doors of the epidemic' biedt een inkijkje in de obesitas epidemie. Ze gaat in op vragen die zorgverleners in de dagelijkse praktijk tegenkomen als het gaat om overgewicht bij kinderen. Het zo vroeg mogelijk starten van een behandeling is belangrijk blijkt uit haar onderzoek. Laila werkte voor haar onderzoek in Ziekenhuis Gelderse Vallei als arts-assistent / onderzoeker op de afdeling Kindergeneeskunde.

‘Hoewel er steeds meer bekend is over overgewicht bij kinderen, zijn veel vragen nog onbeantwoord.’ begint Laila. ‘We weten dat overgewicht is geassocieerd met belangrijke lichamelijke, psychische en sociale gevolgen, zowel op de korte als op de lange termijn. Daarom heb ik onder andere naar deze consequenties van overgewicht gekeken, zoals hoge bloeddruk en naar de kwaliteit van leven.’
Laila werd begeleid door haar promotor Prof. Edith Feskens van Wageningen UR en copromotor dr. Arieke Janse, kinderarts in Ziekenhuis Gelderse Vallei, het Voedingsziekenhuis. In haar proefschrift komt ook de behandeling van kinderen met overgewicht in Ziekenhuis Gelderse Vallei aan bod. Tot slot deed Laila literatuuronderzoek naar het behoud van bereikte resultaten op het gebied van leefstijl en gewicht, na afronding van een behandelprogramma. De nieuw verworven kennis wordt inmiddels toegepast in de bestendigingsprogramma’s van Ziekenhuis Gelderse Vallei. De promotie van Laila is via Wageningen UR terug te kijken.

Overgewicht in Nederland

Overgewicht op de kinderleeftijd is wereldwijd één van de belangrijkste gezondheidsproblemen. In Nederland is de prevalentie ca 14% voor overgewicht en ca 2% voor obesitas. Overgewicht en obesitas ontstaan op steeds jongere leeftijd. Eind 2018 is door staatssecretaris Paul Blokhuis en vele partners het Nationaal Preventieakkoord getekend: een samenhangend pakket met maatregelen om Nederland gezonder te maken. Eén van de gestelde ambities is om overgewicht en obesitas terug te dringen. De Alliantie Voeding in de Zorg werkt in de thematafel overgewicht aan diverse trajecten uit dit akkoord.

Wetenschap & praktijk

Zowel het doen van wetenschappelijk onderzoek, als het inrichten van de zorg voor kinderen met overgewicht en obesitas brengt veel vragen teweeg. Laila pleit voor het verkleinen van de afstand tussen wetenschap en praktijk. In Ziekenhuis Gelderse Vallei zijn behandelprogramma’s voorkinderen van alle leeftijden beschikbaar. Alle behandelprogramma’s zijn multidisciplinair (kinderarts, psycholoog, fysiotherapeut en diëtist) en zetten in op zelfmonitoring en zelfevaluatie. Alle programma’s worden gevolgd door een bestendigingsprogramma. ‘Door wetenschap te doen op basis van praktisch relevante problemen waar zorgprofessionals tegen aanlopen kun je samen echt een stap verder komen.’ aldus Laila. ‘Ik pleit ook voor meer onderzoek naar de gedragsmatige, psychosociale en biologische mechanismen die aan de basis van ernstige obesitas liggen. Waarom houdt iemand het programma wel of niet vol? Hoe betrek je het gezin en de omgeving van de patiënt in de behandeling? Tot slot denk ik dat samenwerken in grote netwerken zal resulteren in betere zorg.’

Voor vragen neem contact op met Alliantie Voeding in de Zorg

Resultaten uit het promotieonderzoek

Gevolgen van overgewicht

In het interview licht Laila haar onderzoek toe: ‘Mijn onderzoek laat zien dat kinderen en ouders soms anders denken over de impact die het overgewicht heeft op het kind. Vooral op het gebied van ‘Lichamelijke pijn/discomfort’ en ‘Algemene gezondheidsbeleving’ scoorden kinderen significant lager op het gebied van kwaliteit van leven dan hun ouders. Op het gebied van ‘Gedrag’ en ‘Familiecohesie’ juist significant hoger. Ons advies is dan ook om de kwaliteit van leven te meten vanuit het perspectief van het kind, waar mogelijk aangevuld met data van ouders. Zo krijgt de zorgverlener een zo compleet mogelijk beeld van het effect van overgewicht op de kwaliteit van leven van het kind.’

Hoge bloeddruk

‘Het is bekend dat ernstig overgewicht op de kinderleeftijd de kans op hart- en vaatziekten vergroot.’ legt Laila uit. ‘Daarom onderzocht ik het vóórkomen van hoge bloeddruk bij kinderen met overgewicht in Ziekenhuis Gelderse Vallei. Slechts 54,9% van de kinderen had een normale bloeddruk bij 24-uurs bloeddrukmeting. Ruim 40% had niet de gewenste nachtelijke dip in de bovendruk. Een verhoogde bloeddruk ’s nachts (met overdag een normale bloeddruk) kwam bij een kwart van de kinderen voor. Deze afwijkende bloeddrukpatronen zijn alleen te detecteren met een 24-uurs bloeddrukmeting, en niet met een losse meting op de polikliniek. Mijn advies is daarom om bij de behandeling van overgewicht bij kinderen altijd een 24-uurs bloeddrukmeting uit te voeren. Zoals we in Ziekenhuis Gelderse Vallei ook doen.’

Inflammatie

‘Ik heb ook naar inflammatie (ontsteking) gekeken. Het is bekend dat ook inflammatie een rol speelt in de relatie tussen overgewicht en het toegenomen risico op hart- en vaatziekten. Vetcellen produceren signaaleiwitten (adipokines). De pro-inflammatoire adipokines veroorzaken ontstekingen. De anti-inflammatoire adipokines gaan ontstekingen tegen. Bij overgewicht worden er relatief meer pro-inflammatoire adipokines geproduceerd. Ik heb onderzoek gedaan naar hoe twee van deze adipokines werken. Met de kennis die we met dit soort onderzoek opdoen, komen we meer te weten over waarom kinderen met overgewicht een groter risico hebben op hart- en vaatziekten.

Vroeg behandelen

Mijn onderzoek bevestigt het belang van een vroege start van behandeling van overgewicht. In behandelprogramma’s voor kinderen met overgewicht (3 t/m 12 jaar) was het behandeleffect groter dan bij tieners met overgewicht (13 t/m 17 jaar). Ook meer kinderen dan tieners lieten een klinisch relevante verbetering zien (48% versus 26%). Opvallend is dat 30% bij de kinderen en 41% bij de tieners het programma niet afmaakt. Het is belangrijk op zoek te gaan naar het beter op maat aanbieden van deze zorg.

Terugval voorkomen

Het voorkómen van een terugval na behandeling is een grote uitdaging. Uit een systematische review en meta-analyse die ik deed blijkt dat een bestendigingsprogramma na het behandelprogramma, helpt de resultaten vast te houden. Minder duidelijk is hoe zo’n programma eruit zou moeten zien. Het lijkt niet uit te maken hoe intensief het bestendigingsprogramma is of hoe lang het programma duurt. Wel lijkt een ‘face-to-face’ behandeling wenselijker dan een behandeling op afstand (bijv. via telefoon of internet). In Ziekenhuis Gelderse Vallei hebben alle behandelprogramma’s inmiddels een bestendigingsprogramma met een duur van twee jaar.

Publicaties