Cardiometabole ziekten

Ruim één op de 10 Nederlanders heeft chronische nierschade. Nierschade wordt niet altijd opgemerkt. Zorgelijk, want nierschade is sterke indicator van de cardiometabole gezondheid en een consistente voorspeller van sterfte (Hoogeveen, Plos One 2017). Ook hypertensie, een belangrijke risicofactor voor het ontstaan van nierschade, wordt vaak laat herkend. Nierschade is meestal onomkeerbaar en kan leiden tot nierfalen. Tijdig behandelen en een bewuste leefstijl met gezonde voeding kunnen een verdere verslechtering van de nierfunctie remmen.

Voed je Beter

Leefstijlfactoren, waaronder een hoge zoutinname, roken en overgewicht verhogen het risico op nierschade. Ook hypertensie, diabetes, erfelijke nierziekten, ouderdom en het gebruik van bepaalde medicijnen kunnen de nieren aantasten. O.l.v. Prof Marianne Geleijnse (WUR) werken we aan projecten naar de rol van micro- en macronutriënten bij nierziekten. De Voed Je Beter interventiestudies bij patiënten met hart- en vaatziekten (promovendus Ilse Evers) en bij patiënten met type 2 diabetes (promovendus Iris van Damme) nemen de nierfunctie mee als belangrijke uitkomstmaat. Diëtist Inez Jans (ZGV) en onderzoeker Nicole de Roos (WUR) doen onderzoek en werken aan richtlijnontwikkeling. Samen met onderzoeker Bob Mulder, Strategische Communicatie (WUR), zijn de behoeften en ervaringen met digitale zorg van zowel patiënten als zorgverleners in kaart gebracht. In Ziekenhuis Gelderse Vallei heeft het e-Zorgpad aandacht voor voeding en er wordt actief verwezen naar de website nieren.nl (Lassche K, Voeding & Visie 2021). Daarnaast zijn diverse animaties gemaakt voor patiënten met lage gezondheidsvaardigheden. 

Alpha Omega Cohort

Gezonde voeding kan bescherming bieden tegen chronische nierschade (van Westing, Current Hypertens Res 2020). Binnen het Alpha Omega Cohort (AOC) onderzoekt promovendus Anniek van Westing (WUR) de rol van voeding op nierfunctiedaling bij patiënten met hart- en vaatzieken. Plasma linolzuur blijkt een goede indicator te zijn van nierfunctiedaling na een hartinfarct (van Westing, Nutr Metab Card Dis 2021). Anniek werkt ook samen met het Lifelines cohort (UMC Groningen) en de Rotterdam Study (Erasmus MC) voor onderzoek bij mensen met een hoog cardiometabool risico. Uit onderzoek bij deelnemers van de Rotterdam Study, met een hoog metabool risico, blijkt dat het drinken van koffie samenhangt samen met een lagere nierfunctiedaling over de tijd (van Westing, Clin Nutr 2022). 

Fosfaat

Bij toenemende nierschade verliezen de nieren het vermogen fosfaat uit het bloed te filteren. Dit kan leiden tot botproblemen, verkalking van de bloedvaten en jeuk. Door de fosfaatinname zo laag mogelijk te houden kunnen nierpatiënten de kans op klachten en het gebruik van fosfaatbindende medicijnen beperken.

• DrankenWijzer - De DrankenWijzer maakt in een oogopslag duidelijk hoeveel fosfaat in frisdrank of in alcohol vrij bier zit. Vanuit de Alliantie Voeding in de Zorg ontwikkelde Ziekenhuis Gelderse Vallei in samenwerking met Prof. Marianne Geleijnse en het lab (CBLB) van Wageningen University & Research de DrankenWijzer in 2018. In 2022 is een digitale update verschenen, waarin 23 nieuwe alcohol vrije bieren zijn toegevoegd.
• DiaNia studie - Wat is het effect van Niacinamide suppletie op het serumfosfaatgehalte bij hemodialysepatiënten? Abstract Nederlandse Nefrologiedagen, 2018.
• P(R)O4 Kidney - Fosfaatarme zuivel - Vanuit ons project Cater with Care i.s.m Nizo. Kan fosfaatarme zuivel bijdragen aan het handhaven of bereiken van goede serumfosfaatwaarden bij hemodialysepatiënten? Poster NVD Diëtistendagen, 2016.

Het dieet bij hyperfosfatemie is complex. Diëtist Inez Jans werkte mee aan de Nederlandse vertaling van de fosfaatpiramide van d’Alessandro en collega’s. Deze kan diëtisten helpen om tijdens de behandeling het fosfaatgehalte van verschillende producten inzichtelijk te maken (Breuk N, NTvD 2022).

Eiwit- en/of energietekort

Veel patiënten met chronische nierschade hebben eiwit- en/of energieondervoeding. Dit kan leiden tot afbraak van spierweefsel, een verminderde weerstand, verminderde kwaliteit van leven en vroegtijdig overlijden. Het is bekend dat gebruik van 15-30 gram eiwit tijdens hemodialysebehandeling het risico op ondervoeding vermindert.

• Menukaart met aandacht voor eiwit, kalium en natrium in Ziekenhuis Gelderse Vallei. N.a.v. onderzoek (poster NVD dietistendagen 2016) kunnen patiënten tijdens hun hemodialyse in Ziekenhuis Gelderse Vallei van de menukaart ‘Zorg met Goede Voeding’ bestellen. Ism met WUR zijn ook menukaarten met afbeeldingen ontwikkeld voor mensen die moeite hebben met het begrijpen van de gewone menukaart. Deze ontwikkelingen hebben bijgedragen aan een betere voedingsinname op de dialysedagen.
• BrEad – eiwitverrijkt brood - vanuit ons project Cater with Care. Leidt het gebruik van eiwitverrijkt brood tot een hogere eiwitinname bij hemodialysepatiënten? Poster NVD Diëtistendagen, 2016.

Dieetrichtlijnen

Nieuwe inzichten over voeding, vocht en vitaminesuppletie uit de projecten worden zoveel mogelijk geïntegreerd in de dieetrichtlijnen voor nierpatiënten. Inez Jans, diëtist (ZGV) en voorzitter a.i. van de werkgroep richtlijnen van Diëtisten Nierziekten Nederland (DNN), Hans Brandts, diëtist (Rijnstate) en Nicole de Roos, onderzoeker (WUR) werken nauw samen hierin.  Er is meegeschreven bij diverse dieetrichtlijnen in verschillende samenwerkingsverbanden:

• Samen met Werkgroep Richtlijnen DNN (DNN informatie voor dietisten): Dieetrichtlijnen Dieet bij (recidiverende) nierstenen, enterische hyperoxalurie en oxalaatnefropathie & Natrium en vocht bij chronische nierschade. Ism met onze onderzoekslijn obesitas van hoogleraar Eric Hazebroek is in de DNN Position paper Vitaminesuppletie een paragraaf toegevoegd over vitaminesuppletie bij hemodialyse na bariatrie.
  Ook is literatuuronderzoek gedaan naar het effect van correctie van renale acidose op lichaamssamenstelling. De student werd begeleid door Nicole de Roos (WUR), diëtisten Wesley Visser, Erasmus MC en Iris van der Hoef, Sint Antonius Ziekenhuis en Inez Jans van Ziekenhuis Gelderse Vallei (publicatie in Journal of Cachexia, Sarcopenia and Muscle, 2023). Een ander literatuuronderzoek van WUR richtte zich op het effect van een eiwitbeperking op de lichaamssamenstelling van ouderen met chronische nierschade. De resultaten van de onderzoeken zullen worden verwerkt in richtlijnen.
• In landelijke multidisciplinaire richtlijnen (FMS-richtlijnendatabase): Inez schreef mee aan de richtlijnen Chronische nierschade en Zorg bij eindstadium nierfalen, beiden een initiatief van NFN/NIV.
• Voor Voedingskennis.nl: Inez schreef het hoofdstuk Dieet bij chronische nierschade (voorheen informatorium voor voeding en diëtetiek). En met Lara Schepers het hoofdstuk Voeding bij jicht en hyperurikemie. 
• Samen met 20/10 Uitgevers: Inez en Nicole schreven namens Alliantie Voeding in de Zorg de dieetbehandelingsrichtlijn Dieet bij jicht. I.s.m. diëtist Angelique van Empel – van den Braak, Ziekenhuis Bernhoven, is de dieetbehandelingsrichtlijn Chronische nierschade gepubliceerd (Dieetbehandelingsrichtlijnen, 2023).

Gerda Pot, programma-coördinator Alliantie Voeding in de Zorg

Neem contact op

Oa: hoogleraar Marianne Geleijnse (WUR), internist-vasculair geneeskundige Remy Bemelmans (ZGV), internist-vasculair geneeskundige Marcel Hovens (Rijnstate), hoogleraar Frank Visseren (UMCU), projectmedewerker Anne Slotegraaf (AVZ), assistent professor Bob Mulder (WUR), promovendus Esther Cruijsen (WUR), diëtist Tessa de Smit (ZGV), cardioloog Tom van Loenhout (ZGV/Rijnstate en voorzitter AVZ), promovendus Lukas Hoes (UCMU), post-doc onderzoeker Lotte Koopal (UMCU), Renate Winkels, associate professor (WUR en bestuurslid AVZ), vaatchirurg Joé Kolkert (ZGV), Rieneke Terink (ZGV/sportsvalley), Eva Smit (Rijnstate), cardioloog Martin Hemels (Rijnstate), Iris van Damme (WUR), Eva van Veldhuisen (WUR)