Fit een operatie door

Een operatie is een ingrijpende gebeurtenis, zeker voor oudere patiënten. Inactiviteit en complicaties komen regelmatig voor na orthopedische, chirurgische of bariatrische ingrepen. Bewegen en gezonde voeding dragen bij aan een beter en sneller herstel. Ziekenhuis Gelderse Vallei, Rijnstate en Wageningen University & Research werken via Alliantie Voeding de Zorg samen aan optimale voedings- en beweegzorg bij een operatie: voor, direct rondom en na de ingreep.

Maandelijks ondergaan tienduizenden mensen in Nederland een orthopedische, chirurgische of bariatrische ingreep in het ziekenhuis. Zo wordt meer dan 75.000 keer per jaar een heup en/ of knie vervangen of hersteld. Eén op de vijf patiënten ligt na een orthopedische operatie langer dan drie dagen in het ziekenhuis, zo blijkt uit cijfers van Ziekenhuis Gelderse Vallei.

Topsport
‘Een operatie zorgt voor een vergelijkbare belasting op het lichaam als topsport,’ stelt Flip Kruyt, chirurg in Ziekenhuis Gelderse Vallei en bestuurslid bij Alliantie Voeding in de Zorg. ‘Patiënten doen er daarom goed aan om net als topsporters gezond te eten en voldoende te bewegen, zowel voor als na de operatie.’ Dat gebeurt nog lang niet altijd. Veel patiënten gaan ondervoed een operatie in, wat de kans op complicaties en zelfs op overlijden verhoogt.

Voldoende koolhydraten en eiwitten eten rondom de operatie en niet langer nuchter zijn dan nodig is draagt eraan bij dat de patiënt zich kort na de operatie beter voelt, minder misselijk is en daardoor sneller weer kan bewegen. Zo actief mogelijk zijn in de dagen en weken rond de operatie bevordert het herstel en kan de tijd dat iemand in het ziekenhuis verblijft verkorten. Na de operatie is het belangrijk om genoeg energie en eiwit binnen te krijgen en – indien mogelijk - oefeningen te doen om de spiermassa op peil te houden.

Onderbouwde adviezen inzetten
Via onze onderzoeksprogramma’s op Orthopedie, Chirurgie en Bariatrie in de ziekenhuizen werken we aan wetenschappelijk onderbouwde voedings- en beweegadviezen, die worden ingebed in de zorgpraktijk. Zo krijgen patiënten in Ziekenhuis Gelderse Vallei informatie over voeding en bewegen via zorgverleners en via informatiematerialen. Via het zorgpad Actief Herstel krijgen orthopedische patiënten in Ziekenhuis Gelderse Vallei bovendien begeleiding na de operatie. Binnen dit zorgpad wordt nauw samengewerkt met de Regionale Organisatie Fysiotherapie Gelderse Vallei. Daarnaast pakt de projectgroep BEZIG van ziekenhuis Gelderse Vallei inactiviteit aan door met behulp van een Physical Activity Monitor (PAM) beweging te monitoren en te stimuleren. Rijnstate onderzoekt samen met Wageningen University & Research (WUR) het trainingsprogramma ‘Prehabilitatie’ in de voorbereiding op een darmoperatie.

Onderzoeksprojecten

Orthopedie

ProActief Interventieonderzoek
Draagt een trainingsprogramma (fysiotherapie) gecombineerd met eiwitrijke voeding binnen zes tot acht weken voor de operatie bij aan een sneller herstel na de operatie? En is deze interventie praktisch uitvoerbaar voor patiënten? Die vragen staan centraal in de ProActief-studie, waar 34 patiënten van Ziekenhuis Gelderse Vallei aan deelnemen. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Ellen Oosting in samenwerking met experts van Wageningen University & Research en Sports Valley. De ProActief-studie wordt gefinancierd door het ZGV-Researchfonds en bouwt voort op inzichten uit de STEP-studie (onderdeel van Eat2Move): A 4-week exercise and protein program improves muscle mass and physical functioning in older adults - A pilot study.

Co-Knie Interventieonderzoek
Wat is het effect van een voedingssupplement en bewegen in de weken direct voor en na een operatie? De Co-Knie-studie, een initiatief van Ziekenhuis Gelderse Vallei, WUR en Alliantie Voeding in de Zorg, is uitgevoerd onder leiding van prof. Renger Witkamp (WUR) en Huib van Helden, orthopedisch-chirurg (ZGV). Patiënten die een knievervangende operatie hebben ondergaan, krijgen hierin 12 weken lang supplementen met collageeneiwit. Samen met Klaske van Norren, onderzoeker (WUR) wordt de relatie tussen de aanwezigheid van ontstekingsmediatoren en het functioneren van de knie en/ of de aanwezigheid van pijnklachten onderzocht.

ProBUS Interventieonderzoek
De ProBUS-studie van WUR onderzoekt het effect van een eiwitverrijkt voedingspatroon gedurende drie maanden op de botgezondheid, spiermassa en fysieke prestaties bij oudere volwassenen die herstellen van een acute heupfractuur. Het onderzoek wordt onder leiding van Lisette de Groot (WUR) uitgevoerd met Ziekenhuis Gelderse Vallei, Rijnstate en regionale revalidatiecentra.

Immu-KNEE-ty onderzoek
Naarmate we ouder worden, kan het afweersysteem minder effectief worden, en ook een operatie kan mogelijk invloed hebben op de werking ervan. Als het afweersysteem niet optimaal functioneert, neemt de kans op infecties toe. Met de Immu-KNEE-ty studie streven we naar een verhoogd begrip van hoe het afweersysteem van ouderen functioneert na een (knievervangende) operatie. Aan dit onderzoek, wat wordt uitgevoerd door Suzanne Abbring, onderzoeker (WUR) en Klaske van Norren, hoofdonderzoeker (WUR), in samenwerking met Ellen Oosting, fysiotherapeut (ZGV) en Adam Swets, orthopedisch-chirurg (WUR), zullen 14 patiënten deelnemen. Aan de hand van bloedsamples zal de werking van het afweersysteem van deze patiënten voor de operatie vergeleken worden met de werking van het afweersysteem op verschillende momenten na de operatie. In dit onderzoek zal er vooral worden gekeken naar de witte bloedcellen. Witte bloedcellen spelen namelijk een belangrijke rol in het vernietigen van ziekteverwekkers, en in het aansturen van de rest van het immuunsysteem. Beter inzicht in de werking van de witte bloedcellen na een (knievervangende) operatie kan ons in de toekomst mogelijk helpen om het afweersysteem door middel van voedingsvezels te versterken, en zo de kans op eventuele infecties te verminderen.

Chirurgie

Evaluatie XtraFit
Met het programma XtraFit krijgen voeding en beweging een plaats in de in de zorg voor darmpatiënten, om hun fitheid te verbeteren en hen optimaal te begeleiden rondom een operatie. Patiënten die in Ziekenhuis Gelderse Vallei in het ‘colon care’ zorgpad - zoals mensen met dikke darmkanker - krijgen voorafgaand aan de operatie een consult met een fysiotherapeut en diëtist van het ziekenhuis. De evaluatie van dit voeding- en beweegprogramma wordt uitgevoerd door experts van Ziekenhuis Gelderse Vallei in samenwerking met WUR en UMC Utrecht. Zo zal onder meer het effect op de kwaliteit van zorg en op voedingsinname worden bestudeerd. Ook wordt het effect van eerstelijnsfysiotherapie, op korte en lange termijn, onderzocht. Het onderzoek wordt mogelijk gemaakt door Regio Deal Foodvalley.

Evaluatie Prehabilitatie
Het Prehabilitatie-trainingsprogramma van Rijnstate bereidt patiënten met darmkanker voor op de operatie. Patiënten krijgen een trainingsadvies voor de periode tussen diagnose en operatie (gemiddeld vier weken). Het programma richt zich op voldoende bewegen, stoppen met roken en alcohol drinken, gezonde voeding en vermindering van stress. Verschillende zorgprofessionals werken nauw met elkaar samen: de chirurg, de MDL-arts, fysiotherapeuten, de geriater, diëtisten, anesthesiologen, het psychosociaal team en de GIO-verpleegkundigen. Op initiatief van de afdeling Diëtetiek van Rijnstate zijn de resultaten geëvalueerd in samenwerking met met Renate Winkels, onderzoeker (WUR). Dit eerste evaluatie-onderzoek laat zien dat het trainingsprogramma in Rijnstate werkt. Via Regio Deal Foodvalley wordt kennis uitgewisseld en wordt vervolgonderzoek opgezet.

PreOperatieve Verpleegkundige Voedingszorg
Voor een operatie screent de verpleegkundige de gezondheidsstatus en voedingsstatus van patiënten. Harm van Noort onderzoekt welke preoperatieve voedingszorg nodig is en hoe het nuchterbeleid wordt toegepast. Hij is promovendus bij Ben Witteman (WUR, ZGV) en prof. Hester Vermeulen en dr. Getty Huisman (Radboudumc). Uit zijn onderzoek blijkt dat het verlenen van verpleegkundige voedingszorg leidt tot betere preoperatieve voedingsinname. De voedingszorg bestaat uit het informeren over het belang van voeding en de risico’s van ondervoeding, tijdige samenwerking met een diëtist, het achterhalen van oorzaken van ondervoeding en hierop actie ondernemen en het inzichtelijk maken van het eigen voedingspatroon. Ook blijkt sociale ondersteuning belangrijk, bijvoorbeeld via herhaalafspraken of betrokken familie. Daarnaast laat het onderzoek naar nuchterbeleid zien dat 90,3% van de patiënten langer dan zes uur nuchter is en slechts één op de drie patiënten binnen vier uur na OK start met eten. Ook is er betere informatie nodig voor patiënten en zorgprofessionals over het nuchterbeleid. Lees de resultaten van het onderzoek naar nuchterbeleid.

CHEMI-studie
De CHEMI-studie onderzoekt in hoeverre veranderingen optreden in de samenstelling van de darmbacteriën tijdens de behandeling van darmkanker. Patiënten van Ziekenhuis Gelderse Vallei leverden hiervoor ontlasting in voor, tijdens en na de kankerbehandeling. Momenteel wordt onderzocht of de aan- of afwezigheid van bepaalde darmbacteriën geassocieerd is met een verhoogd risico op complicaties na de darmkankeroperatie. Daarnaast wordt bestudeerd in hoeverre de samenstelling van de darmbacteriën gerelateerd is aan voedingsgewoonten en andere leefstijlfactoren, zoals roken en bewegen. Het onderzoek wordt gecoördineerd door Dieuwertje Kok, onderzoeker (WUR) in samenwerking met o.a. chirurg Flip Kruyt (ZGV) en MDL-arts Dirk-Jan Bac (ZGV).

COMUNEX-studie
In de COMUNEX-studie werken de promovendi Xiaolin Li, Hanneke Moonen en Miranda van den Ende (WUR) aan het ontrafelen van het mechanisme van spierverlies door kanker bij darmkankerpatiënten die een operatie ondergaan. Het project staat wetenschappelijk onder leiding van Klaske Norren, afdelingen Voeding en Gezondheid (WUR) en is een samenwerking met de afdeling Human and Animal Physiology (WUR) en chirurgen en anesthesiologen van Ziekenhuis Gelderse Vallei. In de COMUNEX-studie krijgen patiënten tijdens de operatie een buikspierbiopt en een vetbiopt zodat de gen- en eiwitexpressie kan worden bestudeerd. Daarnaast worden functionele parameters, zoals zuurstofverbruik van de mitochondria en spierkracht van individuele spiervezels meegenomen. Via CT-scans wordt het vet in de spieren in kaart gebracht. Deze resultaten worden ook gekoppeld aan de resultaten van de genexpressie. Patiënten krijgen ook vragenlijsten, handknijpkrachtmetingen en bloedonderzoek. Lees meer over het onderzoek naar spierverlies bij kanker op de WUR-projectpagina.

Bariatrie

Menrike Menkveld-Beukers, directeur Alliantie Voeding in de Zorg

Neem contact op

O.a.: Ellen Oosting, Fysiotherapeut / onderzoeker (ZGV) Prof. Ben Witteman, MDL-arts (WUR/ZGV), Flip Kruyt, Chirurg (ZGV), Tjarda van Heek (chirurg), Dr. Marco Mensink (WUR) , Mirjam Holverda, diëtist (ZGV/AVZ), Emmelyne Vasse, onderzoeksdiëtist (ZGV/AVZ), Nynke Westra, fysiotherapeut/onderzoeker (ZGV), Huib van Helden, orthopedisch chirurg (ZGV), Dik Snijdelaar, anesthesioloog (ZGV), Hans Zwerver, sportarts (ZGV) Dirk Jan Bac, MDL-arts ZGV; Renate Winkels, onderzoeker (WUR); Dieuwertje Blok, onderzoeker (WUR); Klaske van Norren, onderzoeker (WUR); Ramon van Eekeren, oncologisch chirurg (RIJN) en Charlotte Blanken, oncologisch chirurg (RIJN), Petra Steenhof, diëtist Rijnstate (RIJN), Susan van Grinsven, fysiotherapeut/epidemioloog (RIJN), Eric Hazebroek, hoogleraar / bariatrisch-chirurg (RIJN / WUR)