Overgewicht & Leefstijl in Zorgopleidingen

Vanuit het Nationaal Preventieakkoord

Het voorkomen van overgewicht en obesitas brengt veel gezondheidswinst met zich mee. Met het Nationaal Preventieakkoord (NPA, 2018) zetten de overheid met gemeentes, zorgaanbieders, organisaties, sportverenigingen en ondernemers samen de stap naar een gezonder Nederland.

Professionele, individuele ondersteuning – bijvoorbeeld door artsen en verpleegkundigen - kan mensen helpen bij het omschakelen naar en volhouden van een gezonde leefstijl. Daarom willen de partners van het NPA dat al het onderwijs voor (zorg- en welzijns-) professionals uiterlijk in 2030 extra aandacht besteedt aan gezonde voeding, sport en beweging, en aan de achterliggende problematiek bij obesitas. Bij het ontstaan van obesitas spelen vaak allerlei factoren een rol, van genetische aanleg, cultuur en sociale omgeving, tot stress, slaapproblemen, medicatie en de vaardigheden om gezond te leven.

Overgewicht en leefstijl in de huidige curricula

In de bestaande opleidingen geneeskunde en verpleegkunde is er weinig aandacht voor leefstijl en obesitas. Zowel professionals als studenten onderschrijven de behoefte aan meer aandacht hiervoor (Nivel 2020, Student & Leefstijl 2020, van Dam-Nolen 2017, klankbordgroepmeeting 2020). Ook blijkt dat kennis over het doorverwijzen naar andere disciplines en leefstijlprogramma’s geoptimaliseerd moet worden (van Dam Nolen 2017, klankbordgroepmeeting 2020). Het Raamplan 2020, met daarin de competenties voor de arts van de toekomst, legt nu meer nadruk op preventie dan voorheen. Ook in de Bachelor Nursing 2020 (HBO-Verpleegkunde) en het Kwalificatiedossier MBO-Verpleegkunde wordt dit onderwerp benoemd.

Wat willen we bereiken?

Alliantie Voeding in de Zorg, Partnerschap Overgewicht Nederland (PON) en Hogeschool Utrecht voeren het project ‘Overgewicht en Leefstijl in Zorgopleidingen’ uit in opdracht van VWS. Doel is ervoor te zorgen dat de curricula van de opleidingen voor basisartsen en verpleegkundigen structureel aandacht besteden aan:

• Voeding
• Beweging
• Ontspanning
• Samenwerking in de keten
• Brede blik achterliggende problematiek obesitas

Een brede blik op leefstijl en andere factoren die spelen bij obesitas is cruciaal. Zorgprofessionals signaleren problemen hierdoor sneller, krijgen een beter begrip van de complexiteit van obesitas en leren zonder oordeel met patiënten in gesprek in te gaan.

Zo krijgen artsen en HBO- en MBO-verpleegkundigen kennis, vaardigheden en tools aangereikt waarmee ze optimaal kunnen inzetten op preventie. In 2021 is er extra aandacht gerealiseerd voor bovengenoemde thema’s in het curriculum van twee geneeskundeopleidingen en vijf verpleegkundeopleidingen (HBO/MBO). In 2022 beogen we een toename tot in elk geval 5 HBO opleidingen, een verdubbeling van de MBO-opleidingen en een groei bij WO opleidingen.

Hoe kunnen wij helpen?

We ondersteunen opleiders die overgewicht en leefstijl nadrukkelijk willen integreren in hun onderwijs. Hierbij profiteren ze van:

1.Brede betrokkenheid 
Er is een uitgebreid netwerk opgezet met opleiders en docenten van WO, HBO en MBO zorgonderwijs (zie opleidingen). Ook is er een klankbordgroep bestaande uit diverse inhoudelijke en brancheorganisaties en de werkgroep PON-partners met vertegenwoordigers van beroepsgroepen en patiënten vertegenwoordiging (zie team & netwerk). Deze beroeps- en belangenverenigingen denken vanuit verschillende expertises mee over het onderwijs en dit leidt tot nieuwe ideeën over de taken, kennis, vaardigheden, tools van toekomstige zorgprofessionals en de inbreng van materialen voor het onderwijs. Ook wordt het onderwerp besproken in samenwerking met diverse experts en op verschillende congressen, zoals tijdens het V&VN-congres en het Arts & Leefstijl congres.

 2. Lerend netwerk
In april 2022 start het lerend netwerk voor en door verpleegkundeopleidingen. Tijdens deze online bijeenkomsten krijgen opleidingen de ruimte om ontwikkelingen te delen, bieden we ondersteuning om leefstijl in te zetten in de opleiding, geven we uitleg over materialen en toepasbaarheid en verdiepen we specifieke topics die breed leven, zoals draagvlak en toetsingsvormen . We nodigen u van harte uit om deel te nemen. Aanmelding kan via: SaalsB@zgv.nl.

Het project ondersteunt ook de werkgroep ‘Voeding in het Geneeskundecurriculum’ opgezet in samenwerking met Platform Voeding Nederland. Voedingsorganisaties en docenten van alle geneeskundeopleidingen zijn aangesloten en delen ervaring en beschikbare scholing rondom voeding en leefstijl.

3. Wensen, perspectieven en handvatten
We hebben in het veld, via diverse netwerken en de literatuur informatie opgehaald over de wensen en behoeften rondom de opleidingen (van artsen, verpleegkundigen, docenten, beroeps- en belangenverenigingen). De inzichten zijn gebundeld in twee rapporten. Ook bestaand onderwijsmateriaal (inclusief leerdoelen en leeruitkomsten) is in kaart gebracht. Zie de pagina ‘Kennis delen’. Lesmateriaal wordt in de loop van 2022 beschikbaar in een online bibliotheek.

4. Het trainen van docententeams
We willen kennis en betrokkenheid van docenten (van verpleegkunde opleidingen) verhogen door het geven van scholing aan docententeams aansluitend op de leeruitkomsten ‘Overgewicht & Leefstijl in Zorgopleidingen’ en op de inzet van onderwijsmateriaal.

Menrike Menkveld-Beukers, Alliantie Voeding in de Zorg

Neem contact op

Menrike Menkveld (Alliantie Voeding in de Zorg), Marieke Plas (Partnerschap Overgewicht Nederland), Heleen Scholten (Hogeschool Utrecht), Liesbeth Haverkort (Hogeschool Utrecht), Anneke Berendts (Wageningen University & Research)