Leefstijl en Voeding in Zorgopleidingen

Landelijke beweging en beleid

De groeiende aandacht voor preventie, leefstijl, voeding en vermindering van overgewicht wordt versterkt door landelijke beleidskaders. Zowel in het Nationaal Preventieakkoord en het Integraal Zorgakkoord wordt nadruk gelegd op de rol van leefstijl in zowel de zorgpraktijk als in het zorgonderwijs. Ook landelijke opleidingskaders voor zorgopleidingen, zoals het Raamplan Artsopleiding 2020 (UMCNL, 2020), Bachelor Nursing 2030 (LOOV, 2023) en het Beroepsprofiel MBO-verpleegkundige, vragen expliciet aandacht voor preventie, integrale zorg en gezondheidsbevordering, met leefstijl en voeding als cruciale thema’s.

Wat de toekomstige zorgprofessional nodig heeft

Toekomstige zorgprofessionals moeten begrijpen wat de impact is van gezonde voeding en leefstijl op preventie, behandeling en herstel – én weten hoe ze hier in de praktijk naar kunnen handelen. Uit onderzoek onder studenten, docenten, zorgprofessionals en andere stakeholders blijkt een grote behoefte aan kennis en vaardigheden rondom leefstijl en voeding op het gebied van signaleren, bespreekbaar maken en doorverwijzen van patiënten (van Dam-Nolen 2017, Student & Leefstijl 2019, klankbordgroepmeeting 2020, Nivel 2020, Perspectieven op verpleegkunde-onderwijs over overgewicht en leefstijl, 2021, Leeruitkomsten ‘Overgewicht en Leefstijl in Zorgopleidingen, 2021, Aandacht voor overgewicht en leefstijl in de opleiding geneeskunde, 2023).

In de praktijk ervaren zorgprofessionals hoe complex het thema leefstijl is - en voeding in het bijzonder. Dat komt onder andere door de de uiteenlopende oorzaken en gevolgen van leefstijl gerelateerde problemen en door handelingsverlegenheid van de zorgprofessional. Vanuit het werkveld klinkt een duidelijke behoefte aan duiding, praktische handvatten en meer structurele aandacht in het onderwijs.

In 6 jaar tijd krijgt een geneeskundestudent gemiddeld slechts 29 uur les over voeding. Een inventarisatie uit 2019 liet zien dat een student Geneeskunde in de bachelor fase slechts 57 uur leefstijl gerelateerd onderwijs (3,8%) krijgt. Het statusrapport Voeding en leefstijl in zorgonderwijs (2023) laten zien dat er de afgelopen jaren stappen zijn gezet, maar dat er nog grote verschillen bestaan tussen de geneeskundeopleidingen in de mate van aandacht voor leefstijl en voeding in de bachelor- en masterfase.

Samen leren en implementeren

Alliantie Voeding in de Zorg heeft - in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en met een impuls vanuit de Regiodeal Foodvalley en de Coalitie Leefstijl in de Zorg – samen met een groot aantal opleidingen en stakeholders een brede beweging op gang gebracht. Met als doel voeding en leefstijl structureel inbedden in verpleegkunde- en geneeskundeopleidingen.

Door kennis, beleid, praktijkervaringen en onderwijsontwikkeling met elkaar te verbinden, dragen we actief bij aan het ontwikkelen, implementeren en borgen van leerdoelen en onderwijsmaterialen. Zo maken we concreet werk van de vertaalslag van landelijk beleid naar het curriculum.

Bekijk hier het overzichtsdocument Bouwen aan voeding en leefstijl in zorgopleidingen (mei 2024). 

Wat wij doen:

• Het coördineren en organiseren van het lerend netwerk.  Lees hier meer op de pagina 'Lerend Netwerk'. 
• Het bevorderen van samenwerking tussen onderwijsinstelling en zorgnetwerken. Lees meer op de pagina 'Implementeren'.
• Het uitdragen en delen van kennis en onderwijsmaterialen. Lees meer op de pagina 'Kennis en Literatuur'.

Onderwijsprojecten

Leefstijl en Voeding in de geneeskundeopleiding (2024 – 2026, Coalitie Leefstijl in de Zorg)

De Alliantie Voeding in de Zorg coördineert dit project met support van de Coalitie Leefstijl in de Zorg (Team Opleiden en Professionaliseren, onder regie van Vereniging Arts en Leefstijl). Binnen dit project bouwen we verder aan het lerend netwerk en de Werkgroep Voeding in het geneeskundecurriculum. We stimuleren de uitwisseling van kennis en expertise en ondersteunen en versnellen onderwijsontwikkeling. Centraal staat de ontwikkeling en implementatie van een concrete set leerdoelen voor voeding en leefstijl in de geneeskundeopleiding. Het document Leerdoelen Leefstijl en Voeding in de geneeskundeopleiding is in mei 2025 gepubliceerd. 

Voeding in Zorgopleidingen (2019 – 2023, Regiodeal Foodvalley) 

In samenwerking met Wageningen Universiteit, Christelijke Hogeschool Ede, Hogeschool Utrecht en UMC Utrecht is binnen dit project gewerkt aan de vernieuwing van voedingsonderwijs voor opleiding in de verpleging, verzorging en geneeskunde. Resultaten zijn onder andere de implementatie van een interprofessionele module Voeding en Gezondheid, gezamenlijk onderwijs voor studenten Voeding & Gezondheid en Geneeskunde, en een gemeenschappelijke ziekenhuisstage waarin deze studenten samenwerken. 

Overgewicht en Leefstijl in Zorgopleidingen (2020 – 2024, Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport)

In dit project hebben de Alliantie Voeding in de Zorg, Partnerschap Overgewicht Nederland (PON), Hogeschool Utrecht en een brede klankbordgroep in kaart gebracht wat de behoeften zijn van geneeskunde- en verpleegkundeopleidingen, zorgprofessionals en andere stakeholders om leefstijl en overgewicht beter te verankeren in het onderwijs (MBO, HBO en WO). Op basis van deze inventarisatie is geëxperimenteerd met onderwijsvernieuwing via pilots. Focus was hierbij een brede blik op leefstijlfactoren en de achterliggende problematiek van obesitas. Er is een breed netwerk opgezet, kennisclips ontwikkelt, een online bibliotheek ingericht, en de werkgroep ‘Voeding in het Geneeskundecurriculum’ is opgericht. scholing aan docententeams aansluitend op de leeruitkomsten ‘Overgewicht & Leefstijl in Zorgopleidingen’ en op de inzet van onderwijsmateriaal.

Menrike Menkveld-Beukers
Margot de Regt

Neem contact op

Werkgroep Voeding in het Geneeskundecurriculum en partners