Gericht op gezondheidswinst
Gericht op gezondheidswinst
22 SEPTEMBER 2023
“Prehabilitatie is een hot topic in de zorg,” zegt Eva Valgaeren. In het algemeen is de aandacht voor voeding in de zorg nog groeiende, terwijl voedingswetenschappers al veel inzicht hebben in wat een gezonde leefstijl is. Het DarmLeverCentrum van Ziekenhuis Gelderse Vallei loopt voorop om die kennis toe te passen in de medische praktijk, zoals in het XtraFit-programma. “Dit traject startte vanuit de afdeling fysiotherapie en later verrijkte de expertise van WUR het programma met voedingsadviezen”, duidt Eva Valgaeren, die het evaluatieonderzoek uitvoert met middelen uit Regiodeal Foodvalley. In de rol van Valgaeren komt die verbinding tussen onderzoek en toepassing terug. “Ik sta met een been in de praktijk, als diëtist in het ziekenhuis; met het andere been sta ik in het onderzoek, vanuit de Alliantie Voeding in de Zorg.” Als diëtist is ze betrokken bij consulten in zowel de preoperatieve als klinische en postoperatieve fase van het programma. Met haar “wetenschappelijke been” evalueert ze, samen met Dr. Renate Winkels van Wageningen University & Research en chirurg Tjarda van Heek, het programma en kijken ze naar herstel met voeding en beweegadvies op maat.
Om verschillende redenen richt XtraFit zich op darmkankerpatiënten, aldus Valgaeren. Het gaat om een substantiële groep patiënten, waarvan de meeste alleen met een chirurgische ingreep behandeld worden. Daarnaast groeit het bewijs dat prehabilitatie effect heeft bij deze patiëntengroep. Patiënten hebben bij ziekte vaak te maken met een hoger energieverbruik en klachten zoals vermoeidheid of algehele zwakte met minder beweging tot gevolg. Dit alles samen met een operatie, leidt vaak tot verlies van spiermassa. Door voor de operatie in te zetten op optimale fitheid en voedingstoestand, hoopt het projectteam dat de patiënt sneller herstelt en ook in de toekomst gezond blijft.
Het XtraFit-programma combineert nieuwe tools en inzichten in vijf succesfactoren die het volgens Valgaeren uniek maken. Als Voedingsziekenhuis is een daarvan de inzet van voedingstools in pre- en rehabilitatie. “Daarmee ondersteunen we de eigen regie van de patiënt om aan de slag te gaan met de voedingsadviezen. Tevens geven de voedingstools de diëtist gerichte handvatten om bepaalde onderwerpen in het consult bespreekbaar te maken”.
Voorafgaand aan de operatie, krijgen patiënten twee consulten. Daarbij zet de diëtist de Eiwitmeter in, een voorbeeld van zo’n voedingstool. “Bij het invullen krijgt de patiënt inzicht in de eiwitrijke producten van zijn/haar gebruikelijke voedingspatroon en hoeveel de inname en behoefte is”. Advies voor eiwitinname staat ook tijdens opname centraal om spierverlies te minimaliseren en wondgenezing en herstel te stimuleren. In een derde consult, postoperatief, wordt de Eetscore ingezet, ontwikkeld door Wageningen Universiteit. Deze tool geeft een voedingsadvies op maat om na herstel gezond te eten. De jury was onder de indruk en Prof Joost Klaasse, UMCG, benadrukte de mooie integratie van voeding en de tools in XtraFit (Benieuwd? Bekijk hier de congresposter over voeding voor meer uitleg).
Een andere succesfactor die de jury opviel is de sneldiagnostiekdag tijdens het eerste preoperatieve consult. “Op die dag heeft de patiënt een afspraak bij de diëtist en fysiotherapeut om de voedingstoestand en fysieke fitheid te beoordelen,” legt Valgaeren uit. “De patiënt krijgt daarbij direct voedings- en beweegadvies op maat. Daarnaast zijn er aanvullende onderzoeken zoals een CT-scan en soms een MRI. Deze scans worden de dag zelf beoordeeld. Een multidisciplinair overleg bespreekt alle verzamelde informatie en komt diezelfde dag tot een behandelvoorstel, dat de chirurg aan het eind van de dag voorlegt aan de patiënt.” Patiënten zijn hier erg blij mee, merkt de onderzoeker in de praktijk. “Het is voor de meeste een drukke en volle dag in het ziekenhuis, maar ze willen het niet anders dan zo. Ze hoeven maar één keer naar het ziekenhuis en weten aan het eind hoe ze eraan toe zijn, wat hen te wachten staat en wat ze kunnen doen om hun gezondheid te verbeteren.”
Naast de voedingstools en snel-diagnostiek zijn er nog drie succesfactoren: een beoordeling voor begeleide of onbegeleide prehabilitatie, passieve en actieve ondersteuning via e-zorg en consulten, en een nauwe samenwerking met regionale eerstelijns oncologiefysiotherapeuten zodat patiënten dichtbij huis kunnen trainen.
Een derde van de patiënten scoort op de sneldiagnostiekdag onvoldoende op fysieke fitheid en voedingstoestand. Ze hebben gemiddeld een hogere BMI, hogere leeftijd en lijden vaker aan bloedarmoede dan patiënten die voldoende scoren. Deze groep krijgt het advies om onder begeleiding aan de slag te gaan met voeding en beweging, voor een periode van 4-6 weken tot de operatie. Patiënten die voldoende scoren krijgen desondanks ook advies op maat om hun fysieke fitheid te behouden of verder te verbeteren. Zij gaan zelfstandig aan de slag met deze adviezen tot de operatie, wat gemiddeld twee weken later is. “Je wilt dat de patiënt vóór de operatie een goede voedingstoestand heeft, dit houdt in dat ze voldoende energie en vooral eiwitten binnenkrijgen als bouwstoffen, evenals voldoende lichaamsbeweging om spierontwikkeling te bevorderen.”
Op dit moment zijn de resultaten van prehabilitatie geëvalueerd voor de eerste 64 deelnemers aan het programma (bekijk de congresposter). Zowel in de begeleide als onbegeleide groep is de fitheid en voedingstoestand verbeterd tussen het eerste en tweede preoperatieve consult, ziet Valgaeren. “De meeste patiënten zaten bij het eerste consult onder de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid eiwitinname voor deze doelgroep. Bij het tweede consult was de gemiddelde eiwitinname gestegen en viel deze binnen de grenzen van de aanbevolen hoeveelheid.” Begin volgend jaar hoopt de onderzoeker de resultaten van de postoperatieve fase binnen te hebben.
De basis voor het XtraFit is 15 jaar geleden gelegd. Toen begon in het Edese ziekenhuis een eerste prehabilitatieonderzoek voor darmkankerpatiënten gericht op fysiotherapie vóór de operatie. Gaandeweg is meer aandacht voor voeding toegevoegd. Valgaeren ziet hoe het programma een vlucht heeft genomen: “De afgelopen jaren heeft een ontzettend gedreven multidisciplinair team hard gewerkt aan de bouw van dit programma. Fantastisch om te ervaren dat het nu in de praktijk is uitgerold. We zijn het aan het doen.”
De pre- en rehabilitatie bij het ziekenhuis reikt bovendien verder dan voeding en beweging. Het is een zogenaamd multimodaal programma. “Er zijn vijf factoren die je voor de behandeling kan beïnvloeden: voeding, beweging, intoxicatie (stoppen met alcohol en roken), mentale weerbaarheid, en verdere medische optimalisatie op hemoglobine, bloedgroep en kwetsbaarheid. Die vijf elementen moeten aanwezig zijn in prehabilitatie omdat er een synergie is.” Wat Valgaeren betreft kan het programma nog groeien op sommige van deze vlakken. “Voeding en beweging hebben we goed op de rit. Voor intoxicaties zijn we een samenwerking met een ‘stoppen met roken’-consulent aangegaan. Op mentale weerbaarheid is het interessant de verbinding te leggen met de slaapexpertise in ons ziekenhuis.”
Menrike Menkveld-Beukers, directeur van de Alliantie Voeding in de Zorg, is trots op de juryprijs voor het XtraFit programma: “De prijs voor beste abstract is een prachtige erkenning voor het brede team van enthousiaste zorgprofessionals. Door subsidie van Regiodeal Foodvalley kunnen we nu de effecten evalueren en kennis en ervaring uitdragen.” Eva Valgaeren deelt dat gevoel: “Het is een ontzettende erkenning voor het team dat hier al zo lang aan bouwt. In het bijzonder omdat het gaat over implementatie: het echte doen. Het was een eer om namens het team de succesfactoren te delen op het congres.”
De prijs voor beste poster was er voor het onderzoek naar ‘Opvezelen in klinische praktijk’ voor darmkankerpatiënten, wat Niels Klaassen en Dieuwertje Kok van Wageningen Universiteit uitvoeren. Ze werken in dit onderzoeksprogramma samen met Ziekenhuis Gelderse Vallei, Rijnstate, UMC Utrecht en Alliantie Voeding in de Zorg. De jury roemde de nieuwe inzichten en aandacht voor vezels en onderstreepte het belang van dit veelbelovende onderzoek om postoperatieve complicaties te voorkomen. Bekijk hier de poster.
Op 31 januari 2024 organiseren Ziekenhuis Gelderse Vallei en Alliantie Voeding de masterclass: pre- en rehabilitatie. Klik hier voor meer informatie.
Onze digitale nieuwsbrief verschijnt regelmatig
